Anasayfa / Genel / KOOPERATİFLERDE GECİKME FAİZİ UYGULAMASI

KOOPERATİFLERDE GECİKME FAİZİ UYGULAMASI

KOOPERATİFLERDE GECİKME FAİZİ UYGULAMASI

Özdem SATICI TOPRAK/ Ticaret Başmüfettişi, Ticaret Bakanlığı

I – Giriş

Kooperatifler müşterek bir amaç etrafında örgütlenmiş kişilerden oluşan topluluklardır. Toplumdaki sivil yapılanmanın tipik bir örneği olan bu kuruluşlar bu amaca ulaşmak için belirli bütçelerle faaliyette bulunurlar. Bu kurumları oluşturan ortakların kuruma yaptıkları mali katkılar hemen hemen kooperatiflerin temel finans kaynağını teşkil eder. Dolayısıyla, ortak ödemelerinin aksaması amaca ulaşmayı doğrudan zorlaştırıp kolaylaştırabilir. 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nda ortak ödemelerinin yerine getirilmemesi halinde ortaklardan gecikme faizi yahut gecikme cezası alınıp alınmayacağına ilişkin bir düzenlemeye yer verilmemiş; yasadaki bu eksiklik kooperatif örnek ana sözleşmeleri ile tamamlanmıştır.

II – Ortakların Geciken Ödentilerine Uygulanacak Yaptırımın Belirlenmesi

II.1. Aidatların Belirlenmesine Yönelik Düzenlemeler

Kooperatiflerin amacı, ticari işletmeler gibi gelir elde etmek değil, ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını sağlayıp korumaktır. Bu amaca ulaşmak için karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet yöntemleri kullanılır.1  Bu kurumlarda her ortağın ortaklığa girişte en az bir ortaklık payı edinmesi şarttır. Halihazırda 100 TL’den ibaret olan bu tutar birçok kooperatifin amacına ulaşmada yetersiz kaldığından kooperatiflerde çoğunlukla olağan genel kurul toplantılarında ortaklardan yapılacak tahsilatların miktarı belirlenmekte ve bu gelirlerle amaca yönelik harcamalar yapılmaktadır. (KK Md.19/1-2)

Ortaklardan tahsil edilecek tutarların belirlenmesi genel kurulun yetkisinde olup, genel kurulun bu yetkisinin yönetim kurulunca kullanılması cezai sorumluluk sebebidir.(KK Md.42, 59/8) 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nda ortakların mali yükümlülüklerinin belirlendiği genel kurul toplantılarında özel bir nisap aranmadığından bu tür kararlar için kooperatif ana sözleşmesinde aksine hüküm olmadığı takdirde ortakların yarıdan bir fazlasının oyu yeterli olacaktır.(KK Md. 51/1). Diğer yandan, genel kurul toplantılarının bağlayıcı olması için tüm ortakların genel kurula iştirak etmeleri şart olmayıp, alınan genel kurul kararları toplantıya katılan ve katılmayan tüm ortaklar için geçerlidir.

II.2. Gecikme Faizi Belirlenmesine Yönelik Düzenlemeler

1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nda ve örnek ana sözleşmelerde, ortağın ödentilerini geciktirmesi halinde yönetim kurulunca yapılacak iki ihtarname ile ödemeye davet edilmesi ve bu ihtarlara rağmen ödeme yapmamamı halinde ortaklığının sona ermesi kabul edilmiştir.(KK Md.27, 16/1) Ancak, bu durum ortağın geciken aidatlarına faiz uygulanmasına engel teşkil etmemektedir. Uygulamada çoğunlukla ortaklıktan ihraç yoluna gidilmesinden önce ödentilerini geciktiren ortaklara faiz tahakkuk ettirilmekte ve ortağın uzun süre ödemede direnmesi üzerine ortaklıktan çıkarma işlemi yapılmaktadır

Faiz borcu, asıl alacaktan ayrı fakat ona bağlı bir yan edimdir. Faiz borçları asıl alacağın varlığına bağlıdır ve asıl alacak sona erdiğinde faiz borcu da sona erer (TBK Md.131/1) Türk Borçlar Kanunu’nda tanımlanmamış olmakla birlikte borçlunun borçlandığı edimi hukuka aykırı olarak geç yerine getirmesi ise borçlunun temerrüdü olarak tanımlanır.2

1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nda geciken aidatlar için gecikme bedeli yahut benzer anlamda bir yaptırım uygulanıp uygulanmayacağı düzenlenmemiştir. Yargıtay kararlarına göre, aidat borçlarına faiz yürütülebilmesi için ana sözleşmede bu konuda bir hüküm bulunması ya da genel kurul kararı alınmış olması gerekmektedir.3

Ticaret Bakanlığı’nca tanzim edilen örnek ana sözleşmelerde, ortaklardan tahsil edilecek gider taksiti miktarı ve ödeme şartları ile gecikme halinde uygulanacak esasları tespit etmek yetkisinin genel kurula ait olduğu belirtilmek suretiyle ortakların geciken aidatlarına uygulanabilecek yaptırımdan söz edilmiştir.4

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nca düzenlenen konut yapı kooperatifi ana sözleşmelerinde ise ortaklardan tahsil edilecek aidatların miktarı, ödeme tarihleri ve ödeme şartları ile gecikme halinde uygulanacak kanunların getirdiği yasal tavanı aşmayacak şekilde gecikme cezasını tespit etmek yetkisinin genel kurula ait olduğu ve aidatların, aidatların ödeme tarihleri ve kanunların getirdiği yasal tavanı aşmayacak şekilde gecikme cezasının belirlenmesinin olağan genel kurul gündemi maddeleri arasında olması gerektiği ifade edilerek gecikme cezası kavramı ve bu oranın azami sınırı daha açık bir şekilde ifade edilmiştir.5

Kanımızca, kooperatif ana sözleşmesinde hüküm bulunmasa dahi genel kurul geciken aidatlar için faiz belirleme ve bu karara göre yönetim kurulu ortakların geciken aidatlarına faiz uygulama yetkisine sahiptir. Zira, 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nda ortakların geciken ödentileri için uygulanacak yaptırımın belirlenmesi için ana sözleşmede hüküm bulunması şartı aranmamaktadır. Ödentilerini aksatan ortaklarla düzenli ödeyen ortaklar arasındaki eşitsizliğin giderilmesi, anılan yasanın temel ilkelerinden olan ortakların hak ve vecibelerde eşitliği ilkesinin gereğidir.(KK Md.23)

II.3. Gecikme Faizinin Oranı ve Sınırları

Kooperatiflerde geciken ödentilere uygulanacak faiz oranı ile ilgili özel bir düzenleme bulunmamaktadır. Diğer yandan, ortaklardan alınacak gecikme faizini belirleme yetkisi genel kurulda olduğundan ve bu oranın belirlenmesine yönelik genel kurul kararı kooperatif ile ortaklar arasında yapılan bir sözleşme niteliği taşıdığından ortağın sözleşmedeki bedeli ödemede direnmesi temerrüt faizinin tahakkuk etmesine neden olacak ve bu noktada 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu hükümlerine başvurmak gerekecektir.

Anılan Kanun’a göre uygulanacak yıllık temerrüt faizi oranı, sözleşmede kararlaştırılmamışsa, faiz borcunun doğduğu tarihte yürürlükte olan mevzuat hükümlerine göre belirlenecek ve sözleşme ile kararlaştırılacak yıllık temerrüt faizi oranı, yıllık faiz oranının yüzde yüz fazlasını aşamayacaktır. (TBK Md.120/1)

Diğer yandan, 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine ilişkin Kanun’da bir miktar paranın ödenmesinde temerrüde düşen borçlunun sözleşmeyle aksi kararlaştırılmadıkça, geçmiş günler için yıllık % 12 oranına göre temerrüt faizi ödemeye mecbur olduğu, Cumhurbaşkanının bu oranı yüzde onuna kadar indirmeye veya bir katına kadar artırmaya yetkili olduğu ifade edilmiş ve (mülga) Bakanlar Kurulunca 6  bu oran 01.01.2006 tarihinden geçerli olmak üzere yıllık % 9 olarak belirlenmiştir. (KFTFİK Md.1,2)

Dolayısıyla, kooperatif genel kurul toplantılarında ortaklardan tahsil edilecek gecikme zammı oranı serbestçe kararlaştırılabilecek; ancak bu oran yasal yıllık temerrüt faizi olan % 9’un yüzde yüzünü aşamayacağından azami yıllık % 18; aylık % 1,5 olarak belirlenebilecektir. Söz konusu sınırlamayı aşan tutarda gecikme faizi belirlenmesine yönelik genel kurul kararları ise hüküm ifade etmeyecektir.(TBK Md.27/1)  Ticari olmayan işlerde faizin anaparaya eklenmesi suretiyle bulunan tutara yeniden faiz yürütülmesi şeklinde işletilen bileşik faiz yasaklandığından kooperatif ortaklarının geciken aidatlarına bileşik faiz uygulanması mümkün değildir. (TBK m. 388/3).

II.4. Gecikme Faizi Oranının Değişmesi ve Tahakkuk Etmiş Faizlerin Affı

Kooperatiflerce belirlenen gecikme faizi yine genel kurul kararı ile değiştirilebilir. Bu değişiklik oranın artırılması yahut azaltılması şeklinde olabileceği gibi gecikme faizi alınmaması şeklinde de ortaya çıkabilir. Ancak, kooperatiflerde ortakların hak ve yükümlülükler bakımından eşit olmaları şart olduğundan gecikme faizi uygulamasının da bu eşitliğe uygun şekilde ortaklara yansıtılması gerekir. Bu bakımdan, bu tür genel kurul kararları yüksek oranda faiz ödemiş yahut ödemelerini düzenli olarak yerine getiren ortaklar, tarafından iptal amacıyla yargıya taşınabilecektir. (KK Md.52) Aynı şekilde, genel kurulun, tahakkuk etmiş ancak tahsil edilememiş gecikme faizlerinden vazgeçmesi de ortaklar arasındaki eşitliği bozacak nitelikte olduğundan bu gibi genel kurul kararları da iptale konu olabilecektir.

II.5. Kısmi Ödemelerin Faize Mahsubu

Kooperatif ortaklarının yapacakları kısmi ödemelerin ne şekilde mahsup edileceği hususunda 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu ve örnek ana sözleşmelerde bir düzenleme bulunmamaktadır. Türk Borçlar Kanunu’na göre ise borçlu, faiz veya giderleri ödemede gecikmemiş ise, kısmen yaptığı ödemeyi ana borçtan düşebilecek ve aksine yapılan anlaşmalar geçersiz olacaktır. (TBK Md.100/1) Yargıtay tarafından verilen kararlar da bu yönde olup; 2017 yılında verilen bir kararda, kısmi ödemelerin öncelikle fer`i alacaklardan mahsup edileceği kuralının bulunduğuna hükmedilmiştir. 7  Dolayısıyla, gecikme nedeniyle faiz tahakkuk etmiş aidatlar için ortağın yapacağı bir miktar ödeme öncelikle faizden düşülecek; faizden artan kısım varsa anaparaya mahsup edilecektir.

III – Sonuç

Kooperatif genel kurul toplantılarında, ortaklara yapılacak ödemeler ile ilgili olarak karar alınmasını takiben ortaklar ile kooperatif arasında bir borç/alacak ilişkisi doğar. Ortakların borçlu ve kooperatifin alacaklı olduğu bu ilişki bir nevi taraflar arasındaki sözleşme olan genel kurul kararına dayanır. Ortakların mali yükümlülükleri genel kurul toplantılarında belirlenir ve her ortak genel kurulda saptanan takvime göre ödentilerini yerine getirmekle mükelleftir. Söz konusu yükümlülüğün aksaması halinde ortaktan tahsil edilecek gecikme faizine de yine genel kurulca karar verilir. Ancak genel kurul bu yetkisini kullanırken yasal temerrüt faizine ilişkin sınırlamaları aşacak şekilde karar alamaz. Kooperatif ortaklarından geciken aidatları için gecikme faizi yahut gecikme cezası alınması ortaklar arasındaki eşitliğin bir gereği olup, aksi durum, ödentilerini düzenli yapan ortaklar aleyhine eşitsizlik doğurabileceğinden bu tür genel kurul kararlarının iptali istenebilir.

Kaynakça

1-T.C. Yasalar (1163 sayılı Kooperatifler Kanunu, 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu,  3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine ilişkin Kanun)

2-Kooperatif Örnek Ana sözleşmeleri (https://ticaret.gov.tr/data)

3-Nami BARLAS, Para Borçlarının Ödenmesinde Borçlunun Temerrüdü ve Bu Temerrüt Açısından Düzenlenen Genel Sonuçları, İstanbul, 1992

Kaynak: Karınca kasım/2020-1007 sayı

1) ŞİMŞEK, Edip, Kooperatif Ortaklıklar, Ankara 1981, s.16

2) BARLAS, Nami: Para Borçlarının Ödenmesinde Borçlunun Temerrüdü ve Bu Temerrüt Açısından Düzenlenen Genel Sonuçları, s. 15

3) Y.11. HD.  E.1999/3468, K.1999/3936 4)https://ticaret.gov.tr/data/5d41a0d313b87639ac9e013d/2aecd6d11e3aa4fef344a0d8c14864ae.pdf

5)  https://webdosya.csb.gov.tr/db/sakarya/menu/konut-yapi-koop-ornek-anasozlesmesi_20190722103920.pdf

6) Bkz. Bakanlar Kurulunun 19/12/2005 tarih 2005 / 9831 sayılı kararı

7) Y.8.HD. E. 2017/10340, K. 2017/4641, T. 30.3.2017

Kaynak: Karınca kasım/2020-1007 sayı

Hakkında kooperatif

Check Also

KOOPERATİF TANIMI VE FAYDALARI – ABDULLAH ÇAVUŞ/E.VERGİ MÜFETTİŞİ (18.03.2023)

KOOPERATİF TANIMI VE FAYDALARI ABDULLAH ÇAVUŞ/E.VERGİ MÜFETTİŞİ (18.03.2023) Ülkemizde kooperatifçilikle ilgili özel ve temel kanun …

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir