TÜRKİYEDE SİGORTA KOOPERATİFÇİLİĞİ
Özdem SATICI TOPRAK/Ticaret Başmüfettişi, Ticaret Bakanlığı
I – Giriş
İtalyanca kökenli bir kelime olan sigorta en genel haliyle, bir kişinin/kurumun para ile ölçülebilir bir menfaatini zarara uğratan tehlikenin, rizikonun meydana gelmesi hâlinde bunun tazmin edilmesi olarak ifade edilebilir.
Kooperatifler ülkemiz sigortacılık sektöründe çok uzun bir geçmişe sahip olmamakla birlikte özellikle son yıllarda yapılan bazı yasal değişikliklerin de etkisiyle bu alanda ilk örneklerini vermişlerdir.
Sigorta Kanunu’nda sigortacılık faaliyetinin ancak anonim şirket ve kooperatifler tarafından yürütülmesi öngörülmüş, mutuel yani karşılıklı sigortacılık yapılabilmesi hakkı ise sadece kooperatiflere tanınmıştır.
II – Sigorta Kavramı
Belirttiğimiz üzere Sigorta Kanunu’nda Türkiye’de faaliyet gösterecek sigorta şirketleri ile reasürans şirketlerinin anonim şirket veya kooperatif şeklinde kurulmuş olması zorunlu tutulmuş ve bu şirketlerin sigortacılık işlemleri ve bunlarla doğrudan bağlantısı bulunan işler dışında başka işle iştigal etmeleri yasaklanmıştır. (SK Md.3/1)
Diğer taraftan, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na göre sigorta sözleşmesi, sigortacının bir prim karşılığında, kişinin para ile ölçülebilir bir menfaatini zarara uğratan tehlikenin, rizikonun, meydana gelmesi hâlinde bunu tazmin etmeyi ya da bir veya birkaç kişinin hayat süreleri sebebiyle ya da hayatlarında gerçekleşen bazı olaylar dolayısıyla bir para ödemeyi veya diğer edimlerde bulunmayı yükümlendiği sözleşmedir.(TTK Md.1401/1)
Aynı Kanun’da karşılıklı (mutuel) sigorta kavramı ise, birden çok kişinin birleşerek, içlerinden herhangi birinin, belli bir rizikonun gerçekleşmesi durumunda doğacak zararlarını tazmin etmeyi borçlanmaları olarak tanımlanmış ve bu şekildeki sigorta faaliyetinin ancak kooperatif şirket şeklinde yürütülebilmesi öngörülmüştür.(TTK Md.1402/1)
III – Kooperatifler İçin Öngörülen Sigortacılık Sistemleri
Anlaşılacağı üzere, sigorta kooperatifleri belirlenmiş bir prim karşılığı sigorta faaliyetinde bulunabilecekleri gibi mutuel yani karşılıklı sigortacılık faaliyeti de yürütebilmektedir. Açık sigortacılık olarak da adlandırılan prim karşılığı sigorta faaliyetinde ortakların yardımlaşmaları yanında kâr amacı ve karşılık unsurları beraberce bulunmaktadır. Bu sigorta sisteminde kooperatif ortaklarına sigorta hizmeti sunabileceği gibi ortak olmayan kişiler adına da poliçe düzenleyebilmektedir.
Özellikle sigorta maliyetlerini azaltmak amacıyla tercih edilen karşılıklı sigorta faaliyetinde ise, kooperatife ortak olanlar aynı zamanda sigortalı olmaktadır.
Kapalı sigortacılık olarak da isimlendirilen bu sistemdeki kooperatiflerde her ortağın kooperatifin faaliyet gösterdiği sigorta branşlarından en az birinde sigorta işlemlerini kooperatife yaptırmayı taahhüt etmesi ve yaptırması ortaklık şartları arasında bulunduğu gibi ortaklığa kabul de ilk poliçenin tanzimi ile gerçekleşmektedir.1
Dolayısıyla poliçe sahipleri kooperatif ortaklarından oluşmakta, ortaklardan birinin veya bir kaçının hasarı olduğunda, yine evrensel sigortacılık kurallarına göre tazminat ödenmektedir.2
Kanımızca gerek kooperatiflerin ortakları arasında yardımlaşmayı amaçlayan kurumlar olması ve gerekse piyasa koşullarında faaliyet göstermeye elverişsiz bazı yapısal unsurlara sahip olmaları nedeniyle ülkemizdeki kooperatifler için en uygun sistem karşılıklı sigorta sistemidir.
Diğer taraftan, kooperatiflerin, ortakları dışındaki kişilerle sigorta sözleşmesi yapabilmesi için bu hususun ana sözleşmelerinde açıkça yer alması, ayrıca Hazine ve Maliye Bakanlığından3 izin (ruhsat) alınmış olması gerekmektedir. Halihazırda, kuruluş işlemlerini tamamlayarak ruhsat talebinde bulunan açık sigorta şirketleri, açık sigorta kooperatifleri ve reasürans şirketlerinin, ödenmiş sermayelerinin 16.184.370 TL’den az olmaması gerekmektedir. 4
Sigortacılık Kanunu’nda karşılıklı sigorta faaliyeti yapacak kooperatifler için de bazı şartlar öngörülmüştür.
Buna göre bu kooperatiflerin sadece mutuel yani karşılıklı sigortacılık yapması, ortak sayısının iki yüzden az olmaması ve yöneticilerine herhangi bir ayrıcalık vermemesi gerekmektedir. (SK Md.3/3)
Sigortacılık Kanunu’nda mutuel sigortacılık için gereken sermaye tutarının Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca belirlenmesine yönelik bir düzenleme yer almamakta ve bu kooperatifler anılan kurumca yayımlanan konuyla ilgili genelgelerde açık sigortacılık faaliyeti yürüten sigorta şirketleri için belirlenen asgari ödenmiş sermaye tutarını temin etme yükümlülüğünden muaf tutulmaktadır. 5
Dolayısıyla mevcut düzenlemelere göre mutuel sigorta kooperatiflerinin kuruluşu için asgari 20.000 TL 6 sermaye yeterli olacaktır. Ancak bu sermaye kooperatiflerin kuruluşu için yeterli olan rakamı işaret etmekte; sigortacılık faaliyeti için ruhsatlandırma işlemi Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca yapıldığından söz konusu tutarın sağlanmış olması bu kooperatiflerin faaliyete başlayabilecekleri anlamına gelmemektedir.
IV – Ülkemiz Kooperatifçilik Sektörü İçinde Sigorta Kooperatifleri
Ülkemiz kooperatifçilik sektörü içinde uzun bir geçmişe sahip olmayan sigorta kooperatiflerinin Ticaret Bakanlığı’ndan kuruluş izni; sigortacılık faaliyetine başlayabilmeleri için ise, kuruluş işlemlerinin tamamlanmasından itibaren bir yıl içinde, faaliyet göstermek istedikleri her bir sigorta branşında, Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan ruhsat almaları gerekmektedir. (KK Md.3, SK Md.5/1)
Kooperatif şeklinde faaliyet gösterecek sigorta şirketlerinin hayat ya da hayat dışı sigorta gruplarından sadece birinde faaliyet göstermeleri gerekmekte olup (SK Md.5/2) belirtilen sürede ruhsat başvurusunda bulunmayan sigorta kooperatiflerinin ticaret unvanlarında sigorta şirketi veya reasürans şirketi ibaresini kullanmaları yasaklanmıştır. (SK Md.5/2, 5/4)
Sigorta kooperatiflerinin ruhsat alımından itibaren en geç bir ay içerisinde, Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği’ne üye olmaları da zorunludur. (SK Md.24/1)
Ticaret Bakanlığı tarafından yayımlanan 2017 yılı Mayıs ayı verilerinde ülkemizdeki sigorta kooperatifi sayısı 6 adet iken halihazırdaki verilere göre ülkemizde toplam 4 adet sigorta kooperatifi mevcuttur. 7 Bu verilerden, sigorta sektöründeki kooperatif sayısında yıllar içinde bir azalma meydana geldiği anlaşılmaktadır.
Bu durum bazı sigorta kooperatiflerinin faaliyetine devam etmemesinden ve bazılarının da daha sonraki dönemde faaliyetlerini anonim şirket olarak sürdürmelerinden kaynaklanmıştır. Sektörde öncü olarak kurulan kooperatiflerin halihazırda 8 faaliyetlerine anonim şirket olarak devam etmeleri ülkemizdeki özellikle açık sigorta kooperatifçiliğinin uygulamada yeterli alanı elde edemediğini işaret etmektedir.
Söz konusu dönüşümün nedenleri arasında, mevzuatın yeknesak olmaması, kooperatiflerin yapısal olarak sermaye miktarına bakılmaksızın her ortağa bir oy hakkı tanınması gibi muhtelif sebepler öne çıkmıştır. 9
V – Sonuç
2007 yılında yürürlüğe giren 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu ile birlikte Ülkemizde sigortacılık faaliyetlerinin anonim şirketlerin yanında kooperatifler tarafından da yapılabilmesi imkanı getirilmiştir. Mevcut düzenlemelere göre sigorta kooperatifleri ortak olan ve olmayan kimselere belirli bir prim karşılığı sigorta hizmeti sunma faaliyetinde bulunabilirler.
Ancak tüm ortaklarının aynı zamanda poliçe sahibi olduğu karşılıklı (mutuel) sigorta sisteminde faaliyet gösterecek kurumların sadece kooperatif olarak teşekkül etmesi gerekmektedir.
Ülkemiz sigorta kooperatifçiliğinde bugüne kadar kurulan sigorta kooperatiflerine bakıldığında ortak olmayan kişilere de açık olan ve prim usulü sigortacılık hizmeti veren kooperatiflerin faaliyet alanı bulamadığı yahut zamanla anonim şirkete evrildiği, mevcut sigorta kooperatiflerinin ise sadece ortakları ile iş yapan karşılıklı sigorta şirketleri olduğu görülmektedir.
Bu durumun gerek kooperatiflerin örgütlenme yapısının belirgin şekilde ortaklar arasında yardımlaşma ve dayanışmaya göre şekillenmiş olması, gerekse kâr amacı gütmeyen bu kurumların piyasa koşullarında açık sigortacılık faaliyeti göstermeye elverişsiz bazı unsurlara sahip olmalarından kaynaklandığı, dolayısıyla ülkemizdeki kooperatifler için en uygun sistemin mutuel yani karşılıklı sigorta sistemi olduğu düşünülmektedir.
Kaynakça
- 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu
- 2- 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu
- 3- 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu
- 4- Karşılıklı Sigorta Kooperatifi Ana Sözleşmesi
1)https://ticaret.gov.tr/data/5d41a0a913b87639ac9e0138/c66098b32e7372a1155df99a061f7bd3.pdf
2) https://ticaret.gov.tr/kooperatifcilik/bilgi-bankasi/kooperatifler-hakkinda/sigorta-kooperatifleri
3) 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu’nun 3. Maddesi 4. Fıkrasında söz konusu iznin Hazine Müsteşarlığı’ndan alınması gerektiği belirtilmiş ise de, adı geçen Müsteşarlık 10 Temmuz 2018 tarihinde yayınlanan 1 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile tüm görev ve yetkileriyle Maliye Bakanlığı ile birleştiğinden söz konusu iznin Türkiye Cumhuriyeti Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan alınması gerekmektedir.
4)https://tsb.org.tr/images/Documents/Teknik/istatistik/Ek-1%20Sigorta%20 Bran%C5%9Flar%C4%B1%20%C4%B0%C3%A7in%20%C3%96ng%C3%B6r%C3%BClen%20 Minimum%20Sermaye%20Tutarlar%C4%B1na%20%C4%B0li%C5%9Fkin%20Genelge.pdf
5)https://tsb.org.tr/images/Documents/Teknik/istatistik/Ek-1%20Sigorta%20 Bran%C5%9Flar%C4%B1%20%C4%B0%C3%A7in%20%C3%96ng%C3%B6r%C3%BClen%20 Minimum%20Sermaye%20Tutarlar%C4%B1na%20%C4%B0li%C5%9Fkin%20Genelge.pdf
6) 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 19/1. Maddesine göre bir ortaklık payının değeri 100 TL olduğundan, 200 ortaklık bir kooperatifteki asgari sermaye tutarı da (200X100=) 20.000 TL’ye isabet etmektedir.
7)http://koop.gtb.gov.tr/data/592ea2dd1a79f514ac499aae/TKR-2016-2017%200804-BASIM.pdf, http:// koopbis.gtb.gov.tr:8080/BOE/OpenDocument/1403241549/OpenDocument/opendoc/openDocument.jsp
8)2009 yılında kurulan S.S. Koru Sigorta Kooperatifi ve 2013 yılında kurulan S.S. Doğa Sigorta Kooperatifi sektördeki öncü kooperatifler olup her iki kooperatif de daha sonra anonim şirkete dönüşmüştür.
9)https://www.sabah.com.tr/ekonomi/2017/09/25/kooperatif-baslayan-doga-sigorta-artik-anonim, https:// www.sigortacigazetesi.com.tr/bir-donusum-hikayesi-koru-sigorta/
Kaynak: Karınca mart/2020-999 sayı