İlgili Yazılar
KOOPERATİFLERDE REKABET VE TİCARİ MUAMALE YASAĞI
Özdem SATICI TOPRAK/Ticaret Başmüfettişi, Ticaret Bakanlığı
I – Giriş
Uluslararası Kooperatifler Birliği’ne göre (ICA), kooperatifler, ortak ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını ve isteklerini karşılamak amacıyla gönüllü olarak bir araya gelmiş kişilerin oluşturdukları özerk yapılarıyla ortak olarak sahiplendikleri ve demokratik şekilde yönettikleri işletmelerdir.
Halen ülkemizde inşaat sektöründen eğitim sektörüne birçok değişik alanda faaliyet gösteren ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’na tabi olan kooperatifler aynı zamanda birer ticaret şirketi olduklarından ticari faaliyetlerle ilgili bazı kısıtlama ve yasaklar bu kuruluşlar için de geçerlidir.
Bazı kooperatiflerde ana sözleşme ile ortaklar için de öngörülen rekabet yasağı ve kooperatif yönetim kurulu üyeleri hakkında rekabet yasağına ilaveten düzenlenen ticari muamele yasağı söz konusu sınırlamalar arasındadır.
II – Kooperatiflerde Rekabet Yasağı
- 1. Rekabet Kavramı ve Rekabet Yasağı İlgili Yasal Düzenlemeler
Rekabet, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’da, mal ve hizmet piyasalarındaki teşebbüsler arasında özgürce ekonomik kararlar verilebilmesini sağlayan yarış olarak tanımlanmış (RKHK Md.3), rekabet yasağı ise, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda fiil ehliyetine sahip olan işçi, işverene karşı, sözleşmenin sona ermesinden sonra herhangi bir biçimde onunla rekabet etmekten, özellikle kendi hesabına rakip bir işletme açmaktan, başka bir rakip işletmede çalışmaktan veya bunların dışında, rakip işletmeyle başka türden bir menfaat ilişkisine girişmekten kaçınmayı yazılı olarak üstlenebileceği şeklinde izah edilmiştir. (TBK Md.444/1)
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda “rekabet yasağı” başlığı altında kollektif şirket ortaklarının ortağı olduğu şirketin yaptığı ticari işler türünden bir işi, diğer ortakların izni olmaksızın kendi veya başkası hesabına yapamayacağı gibi aynı tür ticari işlerle uğraşan bir şirkete sorumluluğu sınırlandırılmamış ortak olarak giremeyecekleri düzenlenmiştir. (TTK Md.230/1)
Aynı yasada acenteler için, anonim şirket yöneticileri için, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirkette komandite ortak ve limited şirket ortakları ile müdürleri için rekabet yasağı ile ilgili hususlar düzenlenmiştir. (TTK Md. 123/1, 396/1, 572/1, 613/2,4, 626/1)
- 2. Ortaklar Açısından Öngörülen Rekabet Yasağı
1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nda ortaklar için açıkça öngörülmüş bir rekabet yasağı bulunmamaktadır. Ancak, bazı kooperatif türlerinde rekabet yasağı ana sözleşmeler ile düzenlenmiştir.
Örneğin, kara yolu yük taşıma kooperatiflerinde aynı amaçlı başka bir yük taşıma kooperatifine ortak olmamak ortaklık şartları arasında sayılmış, dolayısıyla, kooperatif ortağının aynı amaçla faaliyet gösteren başka bir kooperatife ortak olması ortaklıktan çıkarma sebebi sayılmıştır.1
Aynı kısıtlama, üretim ve pazarlama kooperatifi, esnaf sanatkarlar kredi ve kefalet kooperatifi, tarım satış kooperatifi gibi kooperatifler için de geçerlidir.
Dolayısıyla, ana sözleşmesinde bu yönde bir hüküm bulunan kooperatiflerin ortakları, söz konusu yükümlülüğe aykırı hareket etmeleri halinde ortaklık şartını yitireceklerinden kooperatif ortaklığından ihraç edilebileceklerdir. 2
- 3. Yönetim Kurulu Üyeleri İçin Öngörülen Rekabet Yasağı
Kooperatiflerde yönetim kurulu üyelerinin ortak olma zorunluluğu bulunduğundan, kooperatif ana sözleşmesinde ortaklara yönelik rekabet yasağı mevcut olduğu takdirde bu kısıtlama doğal olarak yönetim kurulu üyeleri için de geçerli olacaktır. (KK Md.55/2)
Ancak, Kooperatifler Kanunu’nda yönetim kurulu üyelerinin aynı türde başka bir kooperatifte yönetim kurulu üyesi olması da yasaklandığından, kooperatif yöneticileri yönetim kurulu üyesi olarak görev yaptıkları kooperatif ile aynı türde başka bir kooperatifte eş zamanlı olarak yönetim kurulu üyesi olamayacaklardır. (KK Md.56/1/2)
Bu hüküm, yönetim kurulu üyeliğine seçilme şartı olduğundan söz konusu şartı sağlamayan kişi kooperatif yöneticiliğine seçilemeyecek; seçilmiş ise bu görevi devam ettiremeyecektir. (KK Md.56/2)
- 4. Hukuki Sorumluluk
1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nda rekabet yasağının ihlali halinde yönetim kurulu üyelerinin seçilme şartını kaybetmeleri dışında yöneticiler için herhangi bir cezai müeyyide düzenlenmemiştir. Ancak, kooperatiflerle ilgili olarak anılan Kanun’da açıklama olmayan hususlar hakkında 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun anonim şirketlere ait hükümleri uygulanacağından bu Kanun’da anonim şirket yöneticileri için öngörülen rekabet yasağı kooperatif yönetim kurulu üyeleri için de geçerli olacaktır. (KK Md.98)
Buna göre, yönetim kurulu üyelerinden biri, genel kurulun iznini almaksızın, şirketin işletme konusuna giren ticari iş türünden bir işlemi kendi veya başkası hesabına yapamayacağı gibi, aynı tür ticari işlerle uğraşan bir şirkete sorumluluğu sınırsız ortak sıfatıyla da giremeyecektir.
Bu hükme aykırı harekette bulunan yönetim kurulu üyelerinden kooperatif tazminat istemekte veya tazminat yerine yapılan işlemi kooperatif adına yapılmış saymakta ve üçüncü kişiler hesabına yapılan sözleşmelerden doğan menfaatlerin kooperatife ait olduğunu dava etmekte serbesttir. (TTK Md.396/1)
III – Ticari Muamele Yasağı
III. 1. Yasağın Kapsamı ve Unsurları
1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’na 3476 sayılı Yasa ile eklenen düzenlemeye göre kooperatif yönetim kurulu üyeleri ve kooperatif personeli ortaklık işlemleri dışında kendisi veya başkası namına, bizzat veya dolaylı olarak kooperatifle kooperatif konusuna giren bir ticari muamele yapamayacaklardır. (KK Md.59/6)
Ticari muamele yasağından bahsedebilmek için öncelikle ticari ilişkiye giren kişinin kooperatif yönetim kurulu üyelerinden biri yahut kooperatifte istihdam edilen personel statüsünde olması gerekmektedir.
Dolayısıyla kooperatif denetçileri kapsam dışında kalmaktadır. Yasağın diğer unsurları ise ilişkinin ticari nitelikte olması ve kooperatifin esas faaliyet konusu ile ilgili bulunmasıdır.
Bu bağlamda, örneğin müteahhitlik işiyle iştigal eden kooperatif yöneticisinin bir yapı kooperatifinin imalat ve inşaat işlerini üstlenmesi yasağın ihlali anlamına gelirken, SMMM olan yönetim kurulu üyesinin aynı zamanda kooperatifin ticari defterlerini tutması yahut avukatlık, mimarlık gibi serbest meslek faaliyetleri kapsam dışında kalmaktadır.
Ticari muamele yasağı kooperatif yöneticileri ve personelinin kooperatifle bizzat yapacakları ticari ilişkileri kapsadığı gibi bu kişilerin kendileri yahut başkaları adına da kooperatifle ticari ilişkide bulunmalarını men etmiştir.
Buradan hareketle, yasak kapsamındaki kişiler ortağı oldukları bir şirket ile kooperatif arasında dolaylı yoldan ticari ilişkiye giremeyecekleri gibi bu türden muameleleri yakınları aracılığıyla da yapamayacaklardır.
III. 2. Cezai Sorumluluk
1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nda ticari muamele yasağına aykırı hareket eden yönetim kurulu üyeleri ile kooperatif personeli için cezai sorumluluk öngörülmüştür. Buna göre bu kişiler söz konusu düzenlemeye aykırı eylemlerde bulunmaları halinde üç aydan iki yıla kadar hapis ve elli günden beş yüz güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılırlar. (KK Ek Md.2/1)
Bu Kanun’un ek 2. maddesi 5. fıkrasında bu maddede öngörülen hürriyeti bağlayıcı cezaların paraya tahvil edilemeyeceği belirtilmiş ve bu düzenleme doğrultusunda Kooperatifler Kanunu’ndaki cezalar için bazı mekanlara gitmeme3 yahut kitap okuma4 gibi cezalara hükmediliyor iken söz konusu hüküm 23/01/2008 tarih ve 5728 sayılı yasa ile kaldırılmış ve dolayısıyla söz konusu cezaların paraya çevrilmesine olanak sağlanmıştır. 5
IV – Sonuç
1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nda ortaklar için açıkça öngörülmüş bir rekabet yasağı öngörülmemiş; ancak, bazı kooperatif türlerinde rekabet yasağına aykırı eylemlerde bulunulmaması ortaklık şartı olarak ana sözleşmelerde düzenlenmiştir. Bununla birlikte rekabet yasağına aykırı eylemlerle ilgili cezai bir sorumluluk öngörülmemiştir.
Aynı Kanun’da yönetim kurulu üyelerinin aynı türde başka bir kooperatifte yönetim kurulu üyesi olması da yasaklandığından, kooperatif yöneticileri yönetim kurulu üyesi olarak görev yaptıkları kooperatif ile aynı türde başka bir kooperatifte eş zamanlı olarak yönetim kurulu üyesi olamayacaklardır.
Yine aynı Kanun’da kooperatif yönetim kurulu üyeleri ve kooperatif personelinin ortaklık işlemleri dışında kendisi veya başkası namına, bizzat veya dolaylı olarak kooperatifle kooperatif konusuna giren bir ticari muamele yapmaları yasaklanmış ve bu düzenlemeye aykırı hareket eden yöneticiler ile kooperatif memurları için cezai sorumluluk öngörülmüştür.
Kaynakça
1 – T.C.Yasalar (1163 sayılı Kooperatifler Kanunu, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu, Yeni Koronavirüs (Covıd-19) Salgınının Ekonomik Ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun)
2 – Ahmet KURTULAN, Kooperatifler Kanunu ve Açıklaması, Ankara, 1998
3 – Gönen ERİŞ, Açıklamaları, İçtihatlı, Uygulamalı Kooperatifler Hukuku, Seçkin Yayınevi, 1998
4 – Kooperatif Örnek Ana Sözleşmeleri
1) https://ticaret.gov.tr/data/5d41a0d313b87639ac9e013d/f379139a3849d152e2ece2e5c154a022.pdf
2) Y.11.HD. 08/03/1994 E.5000/K.1875
3) https://www.hurriyet.com.tr/gundem/yine-kahveye-gitmeme-cezasi-78302
4) https://www.medimagazin.com.tr/eczaci/genel/tr-eczacilara-kitap-okuma-cezasi-4-34-12640.html
5) https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5728.html
Kaynak: Karınca temmuz/2021-1015 sayı
