KOOPERATİF GENEL KURULLARINDA OY HAKKININ KULLANILMA ESASLARI
Mustafa YAVUZ/ Gümrük ve Ticaret Uzmanı
1-Giriş
Kooperatiflerde ortaklık payı, sahibine çeşitli haklar kazandırır. Bu hakların tümüne ortaklık hakları denir.1 Ortaklık hakları, kooperatife ortak olmakla elde edilir, ayrıca kanun ve anasözleşmeyle tanınır ve korunur.
Kooperatiflerde ortakların sahip olduğu haklar, öğretide genel itibariyle çeşitleri (mali ve kişisel haklar) yönünden ve kullanış biçimleri (çoğunluk, azınlık, bireysel ve müktesep haklar) bakımından sınıflandırılmaktadır.
1163 sayılı Kooperatifler Kanununda2 (KoopK) kişisel haklar bağlamında kooperatif ortaklarına tanınan haklardan biri de “oy hakkı”dır. Oy hakkı, kooperatiflerde ortakların sahip olduğu en temel haklardan biri olup, bu hak ortaklığın doğal bir sonucudur.
Oy hakkı ortağa, ortaklık sıfatı dolayısıyla tanınan ve genel kurul toplantılarında ortaklık iradesinin oluşumuna katılarak, kooperatifin yönetimi, temsili ve denetimi gibi kooperatif işlerine ilişkin konularda etkili olabilme yetkisi tanıyan bir ortaklık hakkıdır. 3
Ortaklar, oy hakkını kullanmak suretiyle kooperatif işlerine dolaylı bir şekilde katılmış olurlar. Oy kullanma hakkı, genel kurul toplantılarına katılma hakkının devamı niteliğinde bir haktır ve sadece genel kurul toplantılarında kullanılabilir.
Esasen genel kurulda hakların kullanılması ve kararların alınmasında ortakların tek aracı oy kullanmadır.
İşte bu çalışmada, kooperatif genel kurullarında oy hakkının kullanılma esasları tüm yönleriyle ele alınmış ve incelenmiştir.
- Genel Olarak Oy Hakkı
Oy hakkı, demokratik bir kurum olan kooperatifte, kooperatif ortağının, en yetkili kooperatif organı olan genel kurulda karar verme yönünde özgürce iradesini ortaya koyma imkânı sağlayan haktır.
Her ortak, kanunda belirtilen istisnalar dışında genel kurula katılmak ve oy kullanmak hakkına sahiptir. Oy kullanmak aynı zamanda bir hukuki işlemdir.
Genel kurulda alınan kararlar, ortakların kullandıkları oylar doğrulusunda ortaya çıkan müşterek irade beyanları toplamıdır.
Dolayısıyla genel kurulda oy kullanmak, tek taraflı irade açıklayıcı, kurucu yenilik doğuran (inşai) bir hukuki işlemdir.4
Diğer taraftan ortağın oy hakkı, vazgeçilemeyen haklardandır. Vazgeçilemeyen haklar, rıza ile ortadan kaldırılabilen müktesep haklardan daha güçlü ve mutlak nitelik taşırlar.
Oy hakkının vazgeçilemez sayılmasının nedeni, bu hakkın bireysel olarak ortağa yönetime katılma yetkisi vermesi ve bunun yanında, oy hakkının bireyselliği aşan kolektif bir işleve sahip olması, yani ortaklık iradesinin oluşumu için oy kullanmanın zorunluluk arz etmesidir.
Oy hakkının kullanımı şarta bağlanamayacağı gibi kanuni istisnalar hariç olmak üzere ortak bu haktan kısmen veya tamamen mahrum bırakılamaz. Ancak belirtmek gerekir ki, oy hakkının vazgeçilemez olması, oy kullanmanın zorunlu olması anlamına gelmez. Ortak dilerse bu hakkını kullanmayabilir.
- Kooperatiflerde Ortak Başına Tek Oy İlkesi
KoopK’nın 48/1. maddesinde, “Genel kurulda her ortak yalnız bir oya sahiptir.” hükmüne yer verilmiştir. Aynı Kanunun 23. maddesinde öngörülen “hak ve vecibelerde eşitlik” ilkesine uygun olarak genel kurulda kullanılacak oy, tüm ortaklar için tektir. Dolayısıyla, kooperatiflerde her ortak yalnızca bir oy hakkına sahiptir.
Oy hakkı, ne ortaklık payının sayısına, ne de ortağın kooperatife yaptığı katkının oranına bağlanabilir. Ortağın sahip olduğu pay sayısı oy hakkında önem taşımaz; dolayısıyla oy hakkı mutlak haklardandır ve zikredilen hakta mutlak eşitlik geçerlidir.6 Bu durum, kooperatifleri, sermaye şirketlerinden ayıran en önemli farklılıklardan biridir.
O halde, sahip olduğu ortaklık payı ne olursa olsun, bahse konu hüküm gereğince, her ortağın genel kurulda sadece bir oyu vardır. Mezkûr düzenleme, mutlak eşitlik ilkesinin uygulanmasını gerektiren emredici nitelikte bir hükümdür. Emredici nitelikteki bu kuralın aksi anasözleşme ile kararlaştırılamaz ve anasözleşme değişikliği ile de bir ortağa birden fazla oy hakkı tanınamaz yahut imtiyazlı pay sağlanamaz.
- Oy Hakkının Kullanılma Yöntemleri
4.1. Oy Hakkının Genel Kurulda Kullanılma Usulü
KoopK’da ortakların oy hakkını genel kurulda ne şekilde kullanacağına dair bir hükme yer verilmemiş, ilerleyen bölümlerde açıklanacağı üzere sadece mektupla oy verme yönteminden bahsedilmiştir.
İlgili bakanlıklarça hazırlanan örnek sözleşmelere göre oylamalar genel olarak el kaldırmak suretiyle yapılır. Ancak, genel kurula katılanların yarıdan fazlasının talebi halinde gizli oya başvurulur. Buna mukabil, KopK’nın 48. maddesine 5983 sayılı Kanunla7 “Esnaf ve sanatkârlar kredi ve kefalet kooperatifleri hariç olmak üzere, ortak sayısı 500’den fazla olan kooperatiflerin ve üst kuruluşlarının genel kurul toplantılarındaki yönetim ve denetim kurulu belirleme seçimleri, gizli oy açık tasnif esasına göre yapılır. Kooperatiflerin organ seçimlerinde her ortak, en fazla bir ortağı temsilen oy kullanabilir. Anasözleşmelerin bu fıkraya aykırı hükümleri uygulanmaz.” hükmü eklenmiştir.
Söz konusu düzenleme ile esnaf ve sanatkârlar kredi ve kefalet kooperatifleri dışında ortak sayısı 500’ü aşan tüm kooperatif türlerinde yönetim ve denetim kurulu üyelerinin gizli oyla seçilmesi zorunlu hale getirilmiştir.
Gizli oylamada, kooperatif mührü ile mühürlenmiş boş oy pusulalarının kullanılması esastır. Ancak, genel kurulca karar alınmak kaydıyla ayrıca basılı oy pusulası da kullanılabilir. Genel kurulun yalnızca basılı oy pusulası kullanılması yolunda alacağı karar ise geçersizdir.
Genel kurulda kooperatif mührü ile mühürlenmiş boş oy pusulaları ve basılı oy pusulalarından başkaca bir pusula seçim için kullanılamaz.
Matbaada basılmış veya yazı makinesi ile yazılmış ya da çoğaltılmış oy pusulaları basılı oy pusulası sayılır.
4.2. Mektupla Oy Kullanma Usulü
KoopK’nın 54. maddesi uyarınca, ortak sayısı 1.000’den fazla olan kooperatiflerde, anasözleşmede hüküm bulunmak şartıyla, genel kurula ait kararlardan hepsi veya bir kısmı, ortakların oylarını mektupla bildirmeleri suretiyle alınabilir ve bu şekilde genel kurul yapılabilir.
Kooperatif ortaklarının mektupla oy kullanabilmeleri için ortak sayısının 1.000’den çok olması ve anasözleşmede mektupla oy kullanılabileceğine ilişkin bir hükmün bulunması gerekir.
Ancak, mektupla oy verme sisteminin benimsenmesi halinde, bu şekilde karara bağlanacak konular için artık genel kurul toplanamaz ve karar alamaz; ortakların bir kısmının genel kurula gelip oy kullanması, bir kısmının da oylarını mektupla göndermesi mümkün olmaz.
Bu sistemin kabul edilmesi halinde bütün oylar mektupla kullanılır.8
Kooperatif genel kurullarının sağlıklı bir şekilde çalışmasını temin etmek, farklı şehir ve ülkelerde yaşayan ortakların genel kurullara katılımını-ilgisini artırmak ve kooperatiflerde güç boşluğunun ortaya çıkmasını önlemek amacıyla öngörülen mektupla oy kullanma sistemi, görüşmeye, toplantı yapmaya ve tartışmaya imkan vermemesi ve bu bağlamda ortakların oylarını isabetli ve bilinçli bir şekilde kullanmasının mümkün olamaması nedenleriyle öğretide 9 eleştirilmiştir.
Bunun yanında, KoopK’da ortak sayısı 1.000’den fazla olan kooperatifler için mektupla oy kullanma imkanı sağlanmışsa da, örnek anasözleşmelerde bu yönde bir hükme yer verilmemiş ve dolayısıyla uygulamada söz konusu yönteme hemen hemen hiç başvurulmamıştır.10
Bu çerçevede, mektupla oy kullanma yerine, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununun11 1527. maddesinde anonim şirketler için öngörüldüğü şekilde kooperatif genel kurul toplantılarının da elektronik ortamda yapılabilmesine ve oy hakkının bu suretle kullanılabilmesine imkan sağlanması en doğru yol olacaktır.
Keza elektronik ortamda genel kurula katılma ve oy kullanma yöntemi, mektupla oy kullanma yönteminden oldukça işlevsel ve pratiktir, ayrıca bu yöntem kooperatif genel kurullarının etkinliğini ve verimliliğini artırır.
4.3. Oy Hakkının Temsilci Vasıtasıyla Kullanılması
Oy hakkı, kural olarak ortağın bizzat kendisine aittir. Ortak, genel kurula katılarak oyunu kullanır. Genel kurula katılamayacak olan ortak, KoopK ve anasözleşmede belirtildiği şekilde, bir başka ortağa veya yakın akrabasına temsil yetkisi verebilir. Bu durumda, ortağın oy hakkı temsilci tarafından kullanılır.
Konuya ilişkin olarak KoopK’nın 49. maddesinde “Anasözleşmede açıklama bulunduğu takdirde, bir ortak yazı ile izin vermek suretiyle genel kurul toplantısında oyunu ancak başka bir ortağa kullandırabilir. Bir ortak genel kurulda birden fazla ortağı temsil edemez. / Üye sayısı 1.000 in üstünde olan kooperatiflerde anasözleşme ile her ortağın en çok 9 olmak üzere birden fazla başka ortağı temsil edebileceği öngörülebilir. Eş ve birinci derecede akrabalar için temsilde ortaklık şartı aranmaz.” denilmektedir.
Kooperatif genel kurulunda temsilci olarak oy kullanabilmek için öncelikle kooperatif ortağı olmak şarttır. Kooperatif ortağı olmayan bir kimseye, sıfatı ve unvanı ne olursa olsun, temsil yetkisi verilemez. Ancak, bunun tek istisnası, eş ve birinci derece akrabalardır.
Buna göre, ortağın eşi ile çocuğu, annesi, babası ve eşinin annesi, babası, kooperatif ortağı olmasalar dahi ortak yerine genel kurula katılabilir ve oy kullanabilir.
Söz konusu kişilere temsil yetkisi verilmesi halinde, temsilcinin ortak olması şartı aranmaz. Ayrıca, her ortak, ancak bir ortağı temsil edebilir.
Dolayısıyla bir ortak, temsilen kullanacağı oy ile birlikte en çok iki oy hakkına sahip olabilir. Ancak, ortak sayısı 1.000’in üzerinde olan kooperatiflerde anasözleşme ile bir ortak, 9 ortağa kadar temsil hakkına sahip olabilir.
Temsilen oy kullanabilmek için temsilciye, temsil olunan ortak tarafından yazılı (sözlü olamaz) temsil yetkisi verilmiş olmalıdır.
Fakat bu durumda dahi yönetim ve denetim kurulu üyelerinin seçiminde her ortak en fazla bir ortağı temsilen oy kullanabilir (KoopK md. 48/2).
Bunun yanında, yetkinin yazılı olması yeterli olup, noter onayı veya başkaca bir şekil şartı zorunlu değildir.12
Öte yandan, temsil belgesinde; temsil yetkisi veren ortağın adı, soyadı ve imzası, temsilcinin adı ve soyadı, temsilci ortaklık sıfatına haiz değilse; ortağın birinci derece kan ve kayın hısımı (ortağın eşi, annesi, babası, çocuğu gibi) olup olmadığına dair bilgi, temsil belgesinin ait olduğu genel kurul bilgileri ile temsil yetkisinin kapsamına yer verilir.13
- Oy Kullanma Hakkından Yoksunluk
Kooperatif ortakları bazı hallerde oy kullanma hakkına sahip değildir. Oy hakkından yoksunluk durumu KoopK’nın 26. ve 50. maddelerinde sınırlı sayıda düzenlenmiş olup, bu haller aşağıda açıklanmıştır.
5.1. Genel Kurula Katılma Hakkının Doğmaması Nedeniyle Oy Kullanılamaması
Yapı kooperatifleri hariç olmak üzere diğer kooperatif türlerinde, toplantı tarihinden üç ay evvelinde kooperatife ortak olmayanlar genel kurula katılma ve dolayısıyla oy kullanma hakkına sahip değildir (KoopK md. 26).
O halde, genel kurul toplantısına katılabilmek için toplantı tarihinden en az üç ay öncesinden kooperatife ortak olmak gerekmektedir. Kanun koyucu, yapı kooperatiflerini, bu yasaklamanın dışında tutmuştur.
Dolayısıyla, yapı kooperatiflerinde, süre şartı aranmaksızın bütün ortaklar genel kurula katılıp oy kullanabilir.
Yeri gelmişken belirtelim ki, oy hakkının kullanılmasını sınırlandıran KoopK’nın 26. maddesinin varlığı, kooperatiflere ve uygulamaya yarar sağlamadığı ve mantıklı bir açıklamasının bulunmadığı gerekçesiyle öğretide eleştirilmektedir.
5.2. Kooperatif İşlerinin Görülmesine Katılanların Yönetim Kurulunun İbrasına Ait Kararlarda Oy Kullanamaması
KoopK’nın “Oya katılamayacaklar” başlıklı 50/1. maddesinde, “Kooperatif işlerinin görülmesine herhangi bir suretle katılmış olanlar yönetim kurulunun ibrasına ait kararlarda oylamaya katılamazlar. Bu hüküm denetçiler hakkında uygulanmaz.” denilmektedir.14
Mezkûr yasak, genel kurulda yönetim kurulu üyelerinin ibra oylamalarına ilişkindir.
Yönetim kurulunun ibrası, genel kurulun devredilemez yetkileri arasında yer almaktadır.
Kooperatiflerde ibra, hesap dönemi içerisinde gerçekleşen işlem ve faaliyetler ile bunların sonuçlarının, yönetim kurulu açısından bir sorumluluk taşımadığının kooperatif tarafından kabul edilmesi, kendilerinden tazminat dâhil herhangi bir talebin olmadığının beyan edilmesi ve güven açıklamasında bulunulmasıdır.
Söz konusu hükümde getirilen sınırlama, hem yönetim kurulu üyelerine hem de bu görevde olmamakla birlikte herhangi bir şekilde (KoopK’nın 58. ve 64. maddeleri bağlamında) kooperatif işlerinin görülmesine katılmış bulunan ortaklara ilişkindir.
Bir başka deyişle, yönetim kurulu üyeleri kendilerinin ibra edilmelerine dair kararda oy kullanamayacağı gibi, ortak olup da bir şekilde yönetime katılmış olan ortaklar da ibra oylamasında oy kullanamaz.
Ancak, bu yasak denetçiler için geçerli değildir. Bununla birlikte denetçiler, kendi ibralarında oy kullanamazlar.
Sorumluluk gereği, kooperatifle iş yapan kişilerin genel kurul öncesi yönetim kurulunca belirlenmesi gerekir. Diğer taraftan, denetim kurulunca yapılan denetimler sonucunda da bu ortaklar tespit edilebilir.
Bu durumdaki kişilerin, genel kurul sırasında ibra ile ilgili gündem maddesinin görüşülmesi sırasında divana bildirilmesi ve durum toplantı tutanağına geçirilmesi gerekir. 15
Öte yandan, oy hakkından yoksunluk sadece ibra oylamasına ilişkindir. Dolayısıyla yönetim kurulu üyelerinin ve kooperatif işlerinin görülmesine herhangi bir suretle katılmış olanların, genel kurul toplantısına iştirak etmesinde ve ibra dışında kalan diğer gündem maddelerine ilişkin oy kullanmalarında bir engel bulunmamaktadır.
Son olarak, yönetim kurulu üyeleri ve KoopK md. 50/1 kapsamına giren ortaklar, madde kapsamı dışındaki diğer ortaklar tarafından temsilci tayin edilmişlerse ibra oylamasına katılabilirler.
Ancak, kendileri temsilci tayin ederek, ibra oylamasında temsilci vasıtasıyla oy kullanamazlar.16
5.3. Ortakların Kendisi veya Yakın Akrabaları ile Kooperatif Arasında Şahsi Bir İşe veya Davaya İlişkin Görüşmelerde Oy Kullanamaması
KoopK’nın 50/2. maddesi, “Ortaklardan hiçbiri kendisi veya karı ve kocası yahut usul ve füruu ile kooperatif arasında şahsi bir işe veya davaya dair olan görüşmelerde oy hakkını kullanamaz.” hükmünü amirdir.
Anılan hükme göre, ortakların oy kullanma yasağı, bunların kendisi, eşi veya altsoy (oğlu, kızı, torunu) ve üstsoyundan (annesi, babası, ninesi, dedesi) birisi ile kooperatif arasındaki kişisel bir işe ya da davaya (uyuşmazlığa) ait müzakerelerde oy kullanmaya ilişkindir.
Bu doğrultuda ortak, kendisinin, eşinin, alt ve üstsoyunun kooperatif tüzel kişiliği ile girmiş olduğu ilişkiler (hizmet, kira, alım-satım, kefalet gibi sözleşmeler) sonucunda ortay çıkan durumların görüşülmesine, dava açılmasına vb. durumlarla ilgili olarak oy kullanamaz.17
- Sonuç
Kooperatiflerde ortaklık hakları arasında yer alan oy hakkı vazgeçilemez nitelikte bir ortaklık hakkıdır. Ancak, sermaye şirketlerinden farklı olarak kooperatiflerde oy hakkı sermaye payı oranına göre belirlenmez. Kooperatiflerde tek oy ilkesi geçerli olup, ortaklık payı sayısı ne olursa olsun her ortak genel kurulda yalnız bir oya sahiptir.
Ortak oy hakkını, bizzat kendisi kullanabileceği gibi, anasözleşmede hüküm bulunduğu takdirde, bir başka ortağa veya ortak olması gerekmeyen yakın bir akrabasına yazılı olarak temsil yetkisi vermek suretiyle de kullanabilir.
Bir ortak genel kurulda birden fazla ortağı temsil edebilmekle birlikte, ortak sayısı 1.000’in üstünde olan kooperatiflerde anasözleşme ile her ortağın en çok 9 olmak üzere birden fazla başka ortağı temsil edebileceği öngörülebilir. Ancak bu durumda dahi organ seçimlerinde her ortak, en fazla bir ortağı temsilen oy kullanabilir.
Kooperatiflerde oylamalar kural olarak el kaldırmak suretiyle yapılır. Ancak, genel kurula katılanların yarıdan fazlasının talebi halinde gizli oya başvurulur.
Bununla birlikte, ortak sayısı 500’den fazla olan kooperatiflerin ve üst kuruluşlarının genel kurul toplantılarındaki yönetim ve denetim kurulu belirleme seçimlerinin, gizli oy açık tasnif esasına göre yapılması zorunludur. Son olarak belirtelim ki, yapı kooperatifleri hariç olmak üzere, üç ay evvel ortak olmayanlar, genel kurula katılma ve oy kullanma hakkına sahip değildir.
Ayrıca, ortaklardan hiçbirisi, kendisi veya eşi ya da altsoy ve üstsoyu ile kooperatif arasında şahsi bir işe veya davaya dair olan görüşmelerde oy hakkını kullanamaz. Bunun yanında, kooperatif işlerinin görülmesine herhangi bir suretle katılmış olanların, yönetim kurulunun ibrasına ait kararlarda oylamaya katılması yasaktır.
1) Orhan Nuri Çevik, Uygulamada Şirketler Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara 1994, s.374.
2) 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu, 10.05.1969 tarihli ve 13195 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
3) Mustafa Çeker, Anonim Ortaklıkta Oy Hakkı ve Kullanılması, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 2000, s.5. KARINCA 4
4) Adil Bingöl, Türk Hukukunda Kooperatif Genel Kurulu, Akdeniz Üniversitesi, Antalya 2010, s.42.
5) Seyit Halil Yüzgeç, Kooperatif Genel Kurulu ve Genel Kurul Kararlarının İptali, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2010, s.84.
6) Reha Poroy, Ünal Tekinalp, Ersin Çamoğlu, Ortaklıklar Hukuku-II, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2017, s.644.
7) 5983 sayılı Kooperatifler Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, 13.06.2010 tarihli ve 27610 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
8) Reha Poroy, Ünal Tekinalp, Ersin Çamoğlu, age, s. 661-662.
9) Ahmet Kurtulan, Kooperatifler Kanunu ve Açıklaması, 2. Baskı, Gözlem Yayınları, Ankara 1998, s.358.
10) Mustafa Yavuz, Kooperatif Genel Kurullarında Mektupla Oy Kullanma Yöntemi, Yaklaşım, Şubat 2009, S.194.
11) 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu, 14.02.2011 tarihli ve 27846 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
12) Adil Bingöl, age, s.45.
13) Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğünün 21.03.2017 tarihli ve 2017/2 sayılı Genelgesi (https:// icaret.gov.tr/data/5d419cce13b87639ac9e0110/7eea6ac077af13e8549f497d05393eb6.pdf) (Erişim-19.11.2019).
14) KoopK’nın 50/1. maddesindeki hüküm, TTK’nın 436/2. maddesinde yer alan “(Anonim) Şirket yönetim kurulu üyeleriyle yönetimde görevli imza yetkisini haiz kişiler, yönetim kurulu üyelerinin ibra edilmelerine ilişkin kararlarda kendilerine ait paylardan doğan oy haklarını kullanamaz.” hükmüyle benzerlik göstermektedir.
15) Merdan Çalışkan, Kooperatif Genel Kurul Toplantısına Katılma ve Oy Hakkı Bulunan Kimseler, Mali Çözüm Dergisi, 2009, S.91, s.140.
16) Abdulkadir Arpacı, Açıklamalı İçtihatlı Kooperatifler Kanunu ve Uygulaması, Temel Yayınları, İstanbul 1990, s.174.175.
17) Hilal Hazinedaroğlu, Kooperatif Ortaklıklarda Ortak Kavramı, Ortakların Hak ve Yükümlülükleri, Gazi Üniversitesi, Ankara 1991, s.77.
Kaynak: Karınca ocak 2020-997 sayı