İlgili Yazılar
KOOPERATİFLER KANUNUNDA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER
Seçkin CENKIŞ/ Ticaret Bakanlığı, Daire Başkanı
1 – Giriş
Karşılıklı yardımlaşma ve dayanışma anlayışı çerçevesinde bir araya gelerek ortaklarının ihtiyaçlarını gidermek üzere kurulan kooperatifler özel bir kanunla faaliyetlerini yürütmektedirler. 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu 1969 yılından beri yürürlükte olup Kanunda zaman içerisinde bazı değişiklikler yapılmıştır.
Ülkemizde bulunan kooperatif ve üst kuruluşlarını, uluslararası kooperatifçilik ilke ve uygulamalarına uygun şekilde faaliyet gösteren, ortak sorumluluk ve kendi kendine yönetim esaslarına bağlı, şeffaflığı esas alan ve ortaklarının haklarını koruyan, çağdaş yönetim ilkelerini benimseyen, ekonomik ve bölgesel kalkınmaya katkıda bulunan ticari işletmeler haline getirmek amacıyla 1163 sayılı Kooperatifler Kanununda 2021 yılı sonunda önemli değişiklikler yapılmıştır.
Bu kapsamda 7339 sayılı Kooperatifler Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, 26/10/2021 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yasalaşmış ve yayım tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir. Bu değişliklerle, kooperatiflerin daha profesyonel ve şeffaf yönetim yapısına kavuşmaları, daha etkin denetlenmeleri, bilgi sistemlerinden daha etkin yararlanmaları ve ekonomik kalkınmada daha etkili bir araç olmaları amaçlamaktadır.
2 – Kanunda Yapılan Önemli Değişiklikler
Ülkemizdeki tüm kooperatif yöneticileri, denetçileri ve ortaklarını etkileyecek olan Kanun değişiklikleri ile getirilen yenilikler özet olarak açıklanmıştır.
Kooperatiflerde şeffaflaşmanın önü açıldı
1163 sayılı Kooperatifler Kanununun 24 üncü maddesinin bir ve ikinci fıkralarına bazı eklemeler yapılmış, ayrıca maddeye yeni bir fıkra eklenmiştir.
Yeni düzenlemeyle birlikte kooperatiflerde; yönetim kurulu yıllık faaliyet raporunun, gelir gider farkı hesaplarının, bilanço ve denetçi raporlarının elektronik ortamda da ortaklar tarafından incelenmesine imkân sağlanarak, ortakların kooperatifin işleyişi hakkında daha etkin bilgi edinmesinin önü açılmıştır.
Ayrıca, özellikle seçim dönemlerinde adaylar arasında fırsat eşitliğinin sağlanması ve seçimlerin daha şeffaf ve adil bir ortamda gerçekleştirilmesi amacıyla aday olan kişilere, genel kurul toplantısına katılma hakkını haiz ortakları gösterir listeye erişme imkânı da sağlanmıştır.
Bununla birlikte elde edilen kişisel verilerin sadece ortakların kooperatif iş ve işlemlerinden haberdar olmaları ve kooperatif organlarında görev almak isteyen adayların kooperatif ortaklarına daha kolay ulaşabilmeleri amaçlarıyla kullanılabileceği, elde edilen verilerin 24/3/2016 tarihli ve 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanununa aykırı olarak işlenemeyeceği, kullanılamayacağı hüküm altına alınmıştır.
Kooperatif Bilgi Sistemi kullanma zorunluluğu getirildi
1163 sayılı Kooperatifler Kanununa müstakil olarak Ek 5 inci madde eklenmiş ve Kooperatif Bilgi Sistemi (KOOPBİS) kurulmasına ilişkin zorunluluk ortaya konulmuştur. Yine Kanunun ilgili maddelerine eklemeler yapılmış ve KOOPBİS’in kullanılmasına ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. Ayrıca gerekli yükümlülükleri yerine getirmeyen yönetim kurulu üyeleri için cezai müeyyideler de yasal hale getirilmiştir.
Yapılan yeni düzenlemeyle, ülkemizdeki tüm kooperatiflere ilişkin verilerin tutulacağı merkezi bilgi sistemi uygulamaya geçirilmektedir. Sistemin hayata geçmesiyle birlikte, işlem maliyeti ve zaman kaybı azalacaktır. Ayrıca, ülkemizdeki tüm kooperatiflerin bilgilerinin yer alacağı bu sistem sayesinde hem uygulamada karşılaşılan birçok sorunun önüne geçilecek hem de kooperatifler daha şeffaf bir hale gelecektir. Böylece, güncel istatistiki verilerle etkin politikalar geliştirilmesi sağlanacaktır.
Kooperatiflerin elektronik ortamda genel kurullarını yapabilmelerinin önü açıldı
1163 sayılı Kooperatifler Kanununun 45 inci maddesine eklenen yeni fıkra ile kooperatif ve üst kuruluşlarının elektronik genel kurul toplantısı yapmasına ilişkin yasal altyapı hazırlanmıştır.
Değişiklik ile kooperatif ortaklarının tercih etmesi halinde, teknolojik gelişmelere uygun olarak elektronik ortamda genel kurula katılabilme imkânı getirilmiştir. Böylelikle, ortakları uzak mesafelerde bulunan veya ortak sayısı fazla olan kooperatiflerde aynı anda aynı mekânda bulunma zorunluluğunun ortadan kaldırılması ile zaman ve maliyet tasarrufu sağlanmaktadır. Bu sayede, diğer şirket türlerine sağlanan bu teknolojik imkândan isteyen kooperatifler de yararlanma imkanına kavuşmuştur.
Kooperatiflere dış denetim getirildi
Denetimle ilgili olarak hem organ olarak görev yapan denetçiler ile ilgili hem de dışardan belli kriterleri taşıyan kişilerin yapacağı denetimle ilgili olarak önemli değişiklikler yapılmıştır. Bu kapsamda 1163 sayılı Kooperatifler Kanununun 65 inci ve 69 uncu maddelerine eklemeler yapılmıştır.
Yapılan değişiklikler ile bir taraftan ortaklar adına kooperatifin işlemlerini denetleyen denetçilerin yapacağı çalışmalar daha ayrıntılı hale getirilmiş, raporları için belli düzenlemeler getirilmiş ve böylece iç denetime belli bir kalite getirilmiştir. Diğer taraftan, Ticaret Bakanlığı tarafından çalışma konusu, ortak sayısı ve ciro gibi kıstaslar dikkate alınarak belirlenen kooperatif ve üst kuruluşlarının dış denetime tabi olacağı, dış denetimin finansal tabloların denetimi olduğu, kooperatiflerin dış denetimini bağımsız denetçiler, serbest muhasebeci mali müşavirler, yeminli mali müşavirler veya ilgili Bakanlıkça yetki verilen merkez birlikleri veya merkez birliği kurulamamışsa bağlı olunan birlikler tarafından yapılacağı hüküm altına alınmıştır.
Böylece Ülkemiz kooperatifçiliği ile kooperatifçilikte başarıyı yakalamış ülkeler arasındaki en önemli farklardan olan dış denetim sistemi, belli kriterleri taşıyan kooperatifler için de getirilmektedir. Bu kapsamda; kooperatiflerimizin etkin bir denetim yapısına sahip olması için Almanya, Japonya, Kanada, İspanya, Polonya ve İtalya gibi başarılı kooperatifçilik uygulamaları deneyimine sahip ülkelerde bulunan zorunlu dış denetim sistemi ülkemizde de uygulamaya geçirilmektedir.
Yönetim ve denetim kurulu üyelerine kooperatifçilik eğitimi getirildi
Kooperatiflerin profesyonel bir şekilde yönetilmesi ve daha kurumsallaşması için eğitim ile ilgili de önemli değişiklikler yapılmıştır. Bu kapsamda 1163 sayılı Kooperatifler Kanununun 55 inci ve 65 inci maddelerine yeni hükümler eklenmiştir.
Bu kapsamda kooperatiflerin, yönetim ve denetim kurulu asıl ve yedek üyelerinin kooperatifçilik konusunda daha nitelikli bilgiye sahip olmaları ve daha profesyonel bir şekilde görevlerini yerine getirebilmeleri amacıyla, göreve seçildikten sonra dokuz ay içerisinde kooperatifçilik konusunda eğitim alma zorunluluğu getirilmektedir.
Kadın kooperatiflerine ve engellilerin kurduğu kooperatiflere pozitif ayrımcılık getirildi
1163 sayılı Kooperatifler Kanununun 93 üncü maddesine kadın kooperatiflerine ve engellilerin kurduğu kooperatiflere muafiyet getiren yeni bir fıkra eklenmiştir.
Ortaklarının çoğunluğu kadınlardan oluşan ve kadın emeğinin değerlendirilmesi amacıyla kurulan kooperatifler ile ortaklarının çoğunluğu engellilerden oluşan kooperatiflerin; gerek kuruluş aşamasında ve gerekse faaliyet dönemlerinde ticaret sicil müdürlüğünde ödedikleri tescil ve ilan ücretleri ile ticaret odasına kayıt ücreti, yıllık aidat ve munzam aidat ödeme mükellefiyeti kaldırılarak, bu kooperatiflere pozitif ayrımcılık sağlanmaktadır.
Yeni seçilen yönetime defter, belge ve varlıkların güvenli şekilde tesliminde yaşanan sorunlara çözüm bulundu
1163 sayılı Kooperatifler Kanununun 62 inci maddesine yeni hükümler eklenerek defter, belge ve varlıkların teslimi sorununa çözüm getirilmiştir.
Kanun değişikliğiyle, seçimi kaybeden bazı kooperatif yöneticilerinin kooperatife ait defter, belge ve sair varlıklarını yeni seçilenlere devretmemesi sorunu çözüme kavuşturulmaktadır. Yönetim kurulu üyelerinin sorumlulukları altında bulunan belge ve varlıkları görevleri bitiminden itibaren üç işgünü içinde yeni seçilen yönetim kuruluna teslim zorunluluğu getirilerek, bu evrak ve varlıkların güvenli bir şekilde devri sağlanmaktadır.
Sigorta ve güçlü sermaye yapısı gerektiren kooperatiflerin sermayeye ilişkin sorunları giderildi
1163 sayılı Kooperatifler Kanununun 19 uncu maddesinde yapılan değişiklikle, Ülkemizde 10 yıldır faaliyet gösteren ve yüksek sermaye gerektiren sigorta kooperatifleri için bir ortağın taahhüt edebileceği pay adedinin üst sınırı kaldırılarak, bu kooperatiflerin kuruluşlarında yaşadığı sermaye sorunu çözüme kavuşturulmaktadır. Ayrıca, taşıma kooperatifleri gibi bazı kooperatiflerde pay değerine ilişkin karşılaşılan sorun giderilerek, pay değerini artırma yetkisi ilgili Bakanlığa alınmaktadır.
Kamu kaynaklarının kullanılmasına aracılık eden kooperatifler için yeni düzenlemeler getirildi
1163 sayılı Kooperatifler Kanununun 8 inci, 56 ncı, 72 nci, Ek 2 nci maddelerine yeni hükümler eklenerek, kamu kaynaklarının kullanılmasına aracılık eden kooperatifler ve üst kuruluşlar için yeni düzenlemeler getirilmiştir.
Bu kapsamda kamu kaynaklarından desteklenen kredilere aracılık eden kooperatifler ile tarımsal desteklemelere aracılık eden kooperatiflerin ortaklığa kabul işlemine yönelik yeni düzenlemeler yapılmıştır. Bu kooperatiflerde, yönetim kurulu anasözleşmede belirtilen şartları taşıyanları ortaklığa kabulden kaçınamayacaktır. Düzenleme ile yönetim kurulunca, ortaklık şartlarını taşıdığı halde ortaklığa kabul edilmeyen ve bu nedenle de finansmana erişemeyen esnaf, sanatkâr ve çiftçilerimizin mağduriyet yaşamalarının önüne geçilmesi amaçlanmıştır.
Aynı şekilde kooperatiflerde olduğu gibi kooperatif üst kuruluşları da şartları taşıyıp, ortak olmak için kendilerine müracaat eden kooperatif ve birlikleri ortaklığa kabulden kaçınamayacaktır.
Diğer taraftan, kooperatiflerde dikey yapılanmanın önünün açılması amacıyla, bu kapsamdaki kooperatiflerin, kooperatif birliklerine; kooperatif birliklerinin de merkez birliğine ortak olmadığı takdirde, kamu kaynaklarından desteklenen kredilere kefalet sağlayamayacağı ve kamu kaynaklı tarımsal desteklemelere aracılık yapamayacağı hüküm altına alınmaktadır.
Konut yapı kooperatiflerinin kolay dönüşme imkânı diğer yapı kooperatiflerine de getirildi
1163 sayılı Kooperatifler Kanununun 81 inci maddesinde yapılan değişiklikle, daha önce yalnızca konut yapı kooperatiflerine sağlanan amaç ve faaliyet konusunun değiştirilerek fesih edilmeksizin faaliyetlerine devam etmesine ilişkin kolaylık, sanayi sitesi yapı kooperatifleri ve toplu işyeri yapı kooperatiflerini de kapsayacak şekilde genişletilmektedir.
Ayrıca, anasözleşme değişikliği yapılarak yapı kooperatiflerinin amacının değiştirilmesi için tanınan altı aylık süre kısıtı da kaldırılarak bu kooperatiflerin işlemlerinin kolaylaştırılması amaçlanmıştır. Böylece, bu madde kapsamına giren yapı kooperatiflerinin, tasfiyeden dönebileceği zamana kadar amaç ve faaliyet konusunu değiştirebilmesine imkân sağlanmaktadır.
Kooperatiflere ilişkin kanunlarda yeknesaklık sağlandı
Yine 1163 sayılı Kooperatifler Kanununda yapılan değişiklerin, 1581 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanununa ve 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanuna tabi kooperatif ve birlikler için de uygulanmasına yönelik düzenlemeler yapılarak, kooperatiflerle ilgili kanunlarda yeknesaklık sağlanmaktadır.
3 – Kanunda Yapılan Değişiklikler Sonrası Yayımlanan Yönetmelikler
21/10/2021 tarihli ve 7339 sayılı Kooperatifler Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, 26/10/2021 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yasalaşmış ve yayım tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir. 7339 sayılı Kanun’un 16’ıncı maddesiyle Kooperatifler Kanuna eklenen Geçici 6 ncı madde gereğince yapılan değişiklikler uyarınca hazırlanacak yönetmeliklerin maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren altı ay içinde çıkarılacağı hükme bağlanmıştır.
Bu kapsamda kısa süre içerisinde çıkartılan yönetmelikler ve bunların düzenlediği alanlar kısaca aşağıya çıkartılmıştır.
Kooperatiflerde Elektronik Ortamda Yapılacak Genel Kurullara İlişkin Yönetmelik
Kooperatif ve üst kuruluşlarının genel kurul toplantısı anasözleşmede hüküm bulunması şartıyla elektronik ortamda da yapılabilecektir.
Bu kapsamda 14.01.2022 tarihli ve 31719 sayılı Resmi Gazetede Kooperatiflerde Elektronik Ortamda Yapılacak Genel Kurullara İlişkin Yönetmelik yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Anılan yönetmelikle, genel kurullara elektronik ortamda katılma, öneride bulunma, görüş açıklama ve oy verme gibi hususlar ile genel kurula elektronik ortamda katılmaya ve oy vermeye ilişkin anasözleşme hükmü düzenlenmektedir.
Kooperatifçilik Eğitimi Yönetmeliği
Kanun değişikliği sonrasında, çalışma konusu, ortak sayısı ve ciro gibi kıstaslara göre belirlenen kooperatif ve üst kuruluşlarında yönetim ve denetim kurulu asıl veya yedek üyeleri için Bakanlık veya Bakanlık tarafından yetkilendirilmiş kuruluşlarca kooperatifçilik eğitim programı verilecektir.
Bu kapsamda 14.01.2022 tarihli ve 31719 sayılı Resmi Gazetede Kooperatifçilik Eğitimi Yönetmeliği yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Anılan yönetmelikle, yönetim ve denetim kurulu asıl veya yedek üyeleri için verilecek eğitimin süresi, konuları, eğitim sağlayıcılar, eğitim sonucunda yapılacak işlemlere ilişkin usul ve esaslar düzenlenmektir.
Kooperatif ve Üst Kuruluşlarının Denetimine Dair Yönetmelik
Değişiklik sonrası kooperatif ve üst kuruluşlarının mevcut denetim kurulu üyelerinin yaptığı denetimin yanı sıra, Bakanlığımız tarafından çalışma konusu, ortak sayısı ve ciro gibi kıstaslar dikkate alınarak belirlenen kooperatif ve üst kuruluşları dış denetime tabi olacaktır.
Bu kapsamda 01.02.2022 tarihli ve 31737 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Kooperatif ve Üst Kuruluşlarının Denetimine Dair Yönetmelik yürürlüğe girmiştir. Anılan yönetmelikle, denetleme organının seçimi, azli, nitelikleri, görev, yetki ve sorumlulukları, denetim raporunun içeriği, dış denetime ilişkin kıstaslar, birlik ve merkez birliklerinin denetim için yetkilendirilmesine ilişkin usul ve esaslar, dış denetçilerin uyacakları etik ilkeler, seçimi, azli, nitelikleri, görev, yetki ve sorumlulukları, denetim raporunun içeriği ve raporların genel kurula sunulması esaslarını düzenlenmektir.
Kooperatif ve Üst Kuruluşlarının Genel Kurul Toplantılarının Usul ve Esasları İle Bu Toplantılarda Bulundurulacak Bakanlık Temsilcisinin Nitelik ve Görevleri Hakkında Yönetmelik
14.01.2022 tarihli ve 31719 sayılı Resmi Gazetede Kooperatif ve Üst Kuruluşlarının Genel Kurul Toplantılarının Usul ve Esasları İle Bu Toplantılarda Bulundurulacak Bakanlık Temsilcisinin Nitelik ve Görevleri Hakkında Yönetmelik yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Anılan yönetmelikle Kanun değişikliği sonrasında, kooperatif ve üst kuruluşlarının genel kurul toplantılarının Kanuna, ilgili mevzuata ve anasözleşmeye uygun olarak yapılmasına nezaret etmek üzere bu toplantılarda görevlendirilecek Bakanlık Temsilcilerinin nitelikleri, görevleri, yetkileri ve ücret tarifeleri ile temsilci görevlendirilmesine ilişkin diğer usul ve esaslar düzenlenmektir.
Kooperatif Bilgi Sistemi Yönetmeliği
Kanun değişikliği sonrasında tüm kooperatifler için KOOPBİS’in hayata geçirilmesi sağlanmıştır. KOOPBİS kooperatiflere sunulan hizmetlerin elektronik ortama aktarılması, işlemlerin kolaylaştırılarak hızlı şekilde sonuçlandırılması, ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile karşılıklı bilgi paylaşımının artırılması, kooperatiflerin faaliyet gösterdikleri alanlara ilişkin istatistiki verilerin üretilmesi, kooperatiflerle ilgili politikalar geliştirilmesi kullanılacak detaylı raporların oluşturulması bakımından önem arz etmektedir.
14.01.2022 tarihli ve 31719 sayılı Resmi Gazetede Kooperatif Bilgi Sistemi Yönetmeliği yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu yönetmelikle KOOPBİS’in kurulması, işletilmesi, güncellenmesi ve geliştirilmesi ile işlemlerinin izlenmesi ve raporlanmasında görev alacakların belirlenmesine, kullanıcı yetkilerinin ve yükümlülüklerinin tanımlanmasına, elektronik ortamda sunulacak hizmetlerden faydalanılmasına, bu sistem üzerinde işlenen kişisel verilerin aktarımı ile güvenliğinin sağlanmasına ve istatistiki bilgi üretilmesine ilişkin esaslar düzenlenmektir.
4 – Sonuç
Hemen hemen her sektörde faaliyet gösteren kooperatifler nitelik ve nicelik itibariyle belli büyüklüğe ulaştığında ortakların kooperatifin faaliyetleri ve harcamaları hakkında bilgi sahibi olmalarında ve daha profesyonel yönetilmelerinde bazı sorunlar yaşanmaktadır. Bu amaçla kooperatiflerin tabi olduğu mevzuatta zaman zaman bazı değişiklikler yapılmaktadır.
7339 sayılı Kanunla 1163 sayılı Kooperatifler Kanununda yapılan son değişiklikler, kooperatif işlemlerinin şeffaflaşması, daha profesyonel yönetim anlayışının yerleşmesi, daha etkin denetimlerin yapılması, denetimlerin içerik ve kapsam bakımından gelişmesi, kooperatif genel kurul toplantılarının daha demokratik yapılması, ortakların daha fazla bilgi edinmeleri, bilgi sistemlerinden daha etkin yararlanılması ve uygulamada yaşanan bazı sıkıntıların giderilmesi bakımından önemli sonuçlar doğuracaktır.
Bu bağlamda yapılan değişikliklerin ve getirilen yeniliklerin önümüzdeki yıllarda kooperatiflerin iş ve işlemlerinde etkinliğin ve verimliliğin artması, harcamalarının şeffaflaşması ve yöneticilerinin mevzuata daha uygun çalışması açısından birçok fayda sağlaması beklenmektedir.
Kaynak: Karınca mayıs/2022-1025 sayı
